Full Text for Anklaenge an Schriftlehren in griechischen und lateinischen Klassikern (Text)

<1tnurnrbiu (1Jqtnlngiral itnut111y Continning LEHRE UND VVEHRE MAGAZIN FUER Ev.-LuTH. HOMILETIK THEOLOGICAL QUARTERLY-THEOLOGICAL MONTHLY Vol. VI April, 1935 No.4 CONTENTS Page Notes on Chiliasm. Th. Engelder •••••••••••••..••••••••• 241 1st die Variata synergistisch und majoristisch ~ F. E. Mayer .••••••••••••• 254 The Old Testament at Gettysburg. w. A. Maier. • • • • . • • • •• 267 Anklaenge an Schriftlehren in griechischen und latei- nischen Klassikern. P. E. Kretzmann • • • • • • • • • • • • • • • • •• 276 Der Schriftgrund fuer die Lehre von der satisfactio vicaria. P. E. Kretzmann • • • • • • • • •• 283 Entwuerfe zu Passionspredigten ...................... 286 Dispositionen ueber die altkirchliche Evangelienreihe. . . .. 289 Miscellanea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 303 Theological" Observer. - Kirchlich-Zeitgeschichtliches. . . .. 305 Book Review. - Literatur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 311 Em Prediger muss nicht allem weideR., also dasa er die Schafe unterwelse, wle aie rechte Christen sollen sein, sondern auch daneben den Woelfen tDe~r"", dass sie die Schafe nlcht angreifen und mit falscher Lehre verfuehren und Irrtum ein· tuehren. - LutMr. E> ist kem Ding, das die Leute mehr bei der Kirche behaelt denn die gute Predlgt. - Apologi8, Arl.!f. It the trumpet give an uncertain sound, who shall prepare himself to the hattIe? 10or. 1J,8. Published for the Ev. Luth. Synod of Missouri, Ohio, and Other States CONCORDIA PUBLISHING HOUSE, St. Louis, Mo. 276 IllnWinge nn @5dJtifHe~ten in gtied)ij d)en unO InteinifdJen .rernffUetn. is confronted with a non-committal statement of alternate theories which contradict the Scripture; the author maintains an ominous silence and neutrality which concede that the anti-Scriptural theories may be correct. The laity of the United Lutheran Ohurch is asked to study for further reference, material in the International Oritical. Oommentary, the prodigious monument of higher criticism. They are referred to Skinner and his commentary on Genesis, which in the very first chapter drags in references to three goddesses and a host of other mythological substrata upon which this English critic claims the Genesis story is founded. Driver, Jastrow, J. P. M. Smith, MacFayden, Knudson, and other critics are quoted throughout the book as scholars and authorities to whom the good people of the United Lutheran Ohurch eager to obtain a closer and more detailed appreciation of the Old Testament are systematically referred. This book, we venture to suggest, may be epochal; for the sound elements in the United Lutheran Ohurch will not accept the com- promise and concession, the questioning and the denial of Scriptures, which it presents. Nor can the pastorate and laity of the American Lutheran bodies contemplate with evangelical confidence the spiritual unity with a group that can produce this long catalog of equivocations and rejections of sound interpretation. The Ohurch at large will not take seriously any attempt to explain away the seriousness of the situation under the excuse that the United Lutheran Church is not officially bound by the pronouncements of its professors. This is a highly recommended publication issued under the auspices of the United Lutheran Ohureh's Parish and Ohurch School Board. We hope that this board after careful reexamination will find ways and means of removing the contradiction of the Savannah resolutions to combat Modernism. Before the United Lutheran Ohurch joins with other bodies to accomplish this end, it should meet these objectionable tendencies within its own midst. Unless the book is repudiated, it will stand as a perpetual warning against a closer alliance with a group that tolerates academic unfaithfulness. WALTER A. MAIER. &nfHinge au Sdjriftle~:ren in gtiedjifdjen nnb Iateil1ifdjen ~Iaffifetn. @§ rann nic'f)t unfere ~njfic'f)t fein, biefe§ 5rfjema fjier III extenso En oefjanbeln, benn ba3u tuurbe ber un§ 3ur merfugung f±efjenbe !Raum iaum au§reidjcn; basu ift ber ®egenftanb, um ben e§ fief) fjier fjanbeU, -nief)t bon berf cHien jillicl)tigfeii fur ben 5rfjeofogen tuie 5rfjemata, bie iic'f) mit ber 52efjre ber Sfiref)e unb einfc'f)fiigigen iYragen oefa1fen. ~ennoc'f) 1ft ba§ 5rfjema nic'f)t ofjne ZSntereffe unb jillert. tuie ba§ fef)on Darau§ fjerborgefji, ban geIegentric'f) ~nfragen Uoer bie Q3e3iefjnng bet ~nminge an 6cI)tifHe~ten in gtied)ifcI)en unb lateinifdJen .Rlafj'Uetn. 277 gtie~if~en unlY Ia±einif~en SHaff Her einIaufen. ~arum foIl ~ier 11Jenigften~ aUf bie Sjaup±f±ellen ~ingetniefen tnerben, um bie e~ fi~ getno~nH~ ~anbeH, bie 11Jo~T au~ am meif±en mif3berftanben ober faTf~ gebeutet tnerben. 11m tne1cfJe @:SteHen fJanbeI± e~ fi~ fJier6ei ~aupt~ f i± ~ r i dj? ~ie m:nttnort ljang± Bum :iteH bon ber perfonHdjen @:Stellung be~ iYorf~ers a6. ~arum fja6en tnir e§ in biefem iYall fur ba~ 6efte geljaUen, nut: foTdje @:Stellen au 6e~anbern, bie in ben einfdjlagigen 1!Bet:~ fen am ljaufigf±en genannt tnerben. 1!Bir nennen sunadjft IlS I a ± 0 (427-347 b. 0:ljr.), ber im stneHen lBudje feiner fogenannten PoZiteia ben llSaffu§ ~at: ,,~.nan 11Jhb fagen: ~ft ber ®et:edjte 10 gelinn± (I'uaxsil-'tI'O' <5 GtxatO.), fo 11Jirb er gegeif3eU, aUf bem iYoItet:11Jet:faeug gemadert, ge6unben, ge6Ienbet an ben ~ugen unb fdjlief3Iidj, nadjbem er aIle itoeI erbuTbet ~at, ge£reuaigt 11Jerben (al'a"XlV~v.1.8v,'}~(),8tm)." 1) ~er llSaffu~ finbet fidj in bet: 11ntexrebung abJifdjen @:Sorra±e§ unb ®Iauron, bJo ber ibeaTe ®eredjte mit bem 11n~ geredjten bet:gHdjen bJirb. @iingeIeitet tnet:ben bie 1!Borte burdj bie me~ met:Iung; ,,~a lnir nun bJiff en, bJeIdjer ~rt fie finb, madjt e§ feine @:Sdjlnierigrei±, bie ~t:± be§ Eeoen~ au enilnerfen, bie fie oeiberf eit§ au erbJar±en ~a6en." 11nb bann bJirb ba~ Eo§ be~ ®eredjten Iiefdjrieoen, bJie 00 en ai±ier±. 11nter ben Ia±einif~en .mafjifetn bJirb Iiefonbet~ oft genann± mirgiI (Publius Vergilius Maro) , beffen Ecloga IV in feinen BucoZica jjf±et~ einfa~ hie meffianifdje Ecloga genannt bJirb.2) ~a finben fi~ gIei~ au ~nfang bie medbJiirbigen BeHen: 4. IDtima Cumaei venit iam carminis aetas; Magnus ab integro saeclorum nascitur ordo. lam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna; lam nova progenies oaelo demittitur alto. Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum Desinet ac toto surget gens aurea mundo, Casta faye Lucina: tuus iam regnat Apollo .... 15. Ille deum vitam accipiet divisque videbit Permixtus heroas, et ipse videbitur iBis Pacatumque reget patriis virtutibus orbem. ~er ~idjtet ubet fjier bon bem BeHaUet:, bas fdjon bon bet rumaifdjen @:SiOt)lle 6cfungen bJurbe, in lYem hie ganae 1!BeItorbnung cine ?leugeourt etfaljt:en fome. ~ie ;;'5ullgfrau, beren 2Eiebedefjr ertnartet lnitb, ift ~fhaa obet ;;'5uf±i±ia, bie .!lie Ie12te bet 11llfter6H~en lnat, bie bie @irbe betIief3en, aI£l bie IDCenfdjen 60fe bJUtbell. mefonbet§ bJidjtig iff bie fieIite BeiTe: ,,@:SdjOll bJitb ein neue§ ®efdjledjt (ein neuet ?la~fomnte) 1) mgt ~u~gabe &jetmann Dei ::teubner, !Beta, V, 6. 40; ~olt1etts flbet. fe~ung, 3. ~uft., 6.41. ilie flDerfe~ung ift abflcI)tHcI) lt1iitttic1j. 2) mgt. Speculum, mtobet 1934, 6. 366. 278 ~nWinlle an 6d)tiftle~ten in gtiedjif djen unn ratdnifdjen .reraffifetn. bom ijofjen SjimmeI fjeraogefdjicH." ~ann tuenbe± fidj ber ~idjter an Eucina, in Diefem (}aUe ~iana, Die @Sdjtuefter be§ @Sonnengotie§ ~poUo, bie bie ®eourt bc§ Sl:naoen mit gIiicforingenbem EiidjeIn oegrii13cn foU, unter beWen Eeitllng ba§ golbene Bettarter fjereinbredjen foU. ~iefer fonte bann ba§ Eeoen ber ®otier annefjmen, fo ban er fie fcfjen uub bon ifjnen gefcljen tuerben tuiirbe, uub bann fonte er Die mit (}rieben oegIiicf±e Cfrbe mit ben bon ben lSiitern iioedommenen gllten Cfigen~ fdjaften regieren. ~ie niidjf±e @SteUe ift all§ ()bib§ (43 b. [fjr.-17 n. [fjr.) "Wletamorpljofen", tuo fidj im erften mudj ber oefann±e ~affu§ finbet: Ante mare et terras et quod tegit omnia caelum Unus erat toto naturae vultuB in orbe, Quem dixere chaos: rudis indigestaque moles .••• Lucis egens aero - Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo, Sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat .... Omnia pontus erant, deerant quoque litora ponto. ~a§ ganae mudj, ba§ bon ben ~nfang§aeiten ber Cfrbe ijanbert, oiete± anbere auffaUenbe @SteUen, Die bieIfadj ben oioIifdjen mefdjreioungen nadjgevUbet AU fein fdjeinen, fo ba13 fdjon bieIe (}orfdjer fidj mit ber (}rage ber frappanien ~fjnIidjfeii oefa13t ljaoen.3) Cf§ f ei ljier audj nodj ljingetuief en aUf Die ,,@Siv~mnif djen ()rafeI" , ba§ ljei13i, aUf Die bordjriftHcfjen miidjer, bie bief en 91amen fiiljrcn, auf Die fidj bie ljeibnifdjcn @Sdjrif±fteUer Sjerobot, ~Iato, lSirgiI, [iceto unb anbere oe3ieljen. ~(adj ber iY6erIieferung tuar bie BaljI biefer miidjer urfpriingIidj neun. ~ief e tuurben bon ber @Sib~Ue bem romif djen .R:Onige ~arquinill§ @Supervu§ angevoten. ~I§ er tidj tueigette, ben geforberien ~rei§ au oeaaijIen, bewrannte Die @Sib~Ue brei ber miidjer untr aUf feine atueite ~eigerung brei tueitete, tuiiljrenb fie ifjren ~rei§ oeibeijiert. ~er ~onig faufte barauf Die Ie~ten brei miidjer unb beponiette fie im ~empeI be§ ~upiter [apitoHnu§, tuo fie in ber (}euer§vrunft be§ ~aljre§ 82 b. [ijr. aerjtOtt tuutben. ~arauf tuurbe eine neue @SammIung an" geregt. ~eiI bie ~et§fagungen in lSerfen niebergelegt tuaren, tuurben fie carmina genannt. @Sie entljarten bieIe orafeIijafte @Spriidje, oefon" D-er§ foIdje, Die bon bem golbenen Beiiar±er ljanbeIn, bem saeculum decimum unb bem magnus annus, tuo bie SjimmeI§forper tuieber bie~ fefoe relatibe @SieUung einneljmen fonten tuie oei ber @Sdjopfung. Cf§ ift fdjtuer, otuifcfjen edj±en unb unedjien fio~mnifdjen ~ei§fagungen au unterfdjcibcn, unb e§ fdjeint. ban bieIe fitdjHdje @SdjtififteUer nidjt mit vefonber§ hitifdjen ~ugen gearoeite± fjaven. ~odj bie§ fiiljrt lln§ oum niidjfien ~eiI unfetet ~ofjanbIung, niinv lidj aUt (}tage: ~ i e lj at man in bet ~ i t dj e, f 0 n b e r Ii dj in aItet Bett, biefe unb anbere @Sterren in ben .R:lai" tifern aUfgefa13t unb au§geIegt? 3) mgl. aug ntuefter 3eit: manll, Ovid and His Influence (lBofton, 1925). mnWinge an 5d)tiftletten in gtiedjifdjen unn Iateinifd)en .INaffUetn. 279 .\:>iCl: ift bon ZSnteteffe, baB man fidj fdjon aUf .\:> 0 mer lieruft, tuie a. ~. tuenn ZSuftin Die "ZSHa£!" (II, 204) aitiett: ,,~ie .\:>errfdjaft bider ift nidjt gut: ei n .\:>errfdjer fei, ei n S\'iinig" (el'.; >eo{eavo. [OTro, st. (laa'),EV')' fotuie bie anbere (Stelle: ,,(SeThft nidjt, tuenn ®ott f eIuer berfprecljen tuiitbe, baB er mein mIter aoftreifen uub mit bie ZSugenb~ haft tuiebergeoen tuiirbe" (IX, 445). ZSuftin£! mrgument ift, baB .\:>omet um ben einen tual)ren ®ott getuuBt l)alie. ~erfeThe mutor aitied in bemfeThen ZSntereffe Orpl)eus, (Sopl)oUes, !1SlJtl)agora£! uub !1SIato. Omal)nrebe an bie ®riecljen, Si:ap. XV-XX.) !1S I at 0 tuirb bon ben Si:ircljenbiitern f el)r oft aitied, ba f cine !1Sl)i!ofopl)ie il)nen offenliat liefonber£! ft)mpatl)ifclj roar. (So tueift Origene£! in feinet (Scljrift gegen (£elfu§ (VI, xix) barauf l)in, ba\3 Me ~orte im ,,!1Sl)iibru£!", Die fidj aUf Die .\:>errIicljfeit bes .\:>immeIs ve., aiel)en, bon ben .\:>eliriiern gelernt tuorben f eien: "Si:einer ber itbif cljen ~icljter l)at oisl)er ben Ott ber iiberl)immIif cljen ®egenben liefungen, nodj roirb il)n jemals einet geoiil)renb liefingen." 4) mm ausfiil)rIicljften aver gel)t aUf bie g;rage ein (£Iemens mIe6anbrinus in feinen Stromata (V, xii-viv). ~ieberl)olt berfudjt (£Iemens l)ier au vemeifen, baB !1Slato getuiff e :iteile f ciner !1Sl)Uofopl)ie burclj Offenliarung erl)alten l)alien miiffe. ~ie§ ift fonberIiclj ber \Sail im fiinften ~uclj, tuo er unter anberm fcljreilJt: ,,~a bie !1Sl)Hofopl)en e§ bon mofe gel)i.irl l)atten, Iel)t±en fie, baB bie ~eIt erfcljaffen morben fei (YEV1]7:0V). liub fo l)at !1Slato au§briicniclj gefagt: ,~ar es, baB Die ~elt feinen mnfang il)rcr ~6iftena l)atte ober baB fie il)ren mnfang bon einem anbern mnfang ge~ nommen qat? ~enn ba fie ficljtoar ift, ift fie gretfliar; uub ba fie greifliar ift, l)at fie einen S~i.irper.''' ~n bemfellien BUfammenl)ang tum (£femens fogar nadjmeifen, baB !1Slato eine mqnung bon ber ~reieinigfeit ®oHes gel)alJt l)alie, eine :itatf aclje, Die er tuieber aUf bie l)eliriiif cljen l)eHigen (Sdjriften auriicfaufiiqren fucljt: "ZSclj gel)e au !1SIato iilier; biefer fcljein± beutliclj ben mater unb ben (Sol)n barauf±eilen aus ben l)eoriiifcljen (Scljriften, ba er in Diefen ~orten ermal)nt: ,~enn il)r mit einem ~ibe . . . ®oH, ben mutor aller ~inge, tuenn il)r mit einem ~ibe il)n anruft al§ ben .\:>~rm, ben mater bes .2eiter§, ... bann merbe± il)r miff en.' " - ~eiterl)in aitiert (£Iemens bann bie olien angefiil)t±e (S±elle aus !1Sla±o§ Po.liteia, in ber er eine birefie meffianifclje mu§fage finbet, Me er mit .\:>inmeiS aUf ~eisl). 2, 12 erl)iirle±. mudj m i r 9 i r luitb bon Si:itcljenf cljriftftellem f el)r oft aitiert . .2aC±antiu§ tueif± naclj, baB bief er ~icljter, mie !1Slato·, :itl)ale§, !1SlJtl)a~ goras, mna6agoras, mntiftl)encs, (£l)rry]ippu§ unb anbere, bie ~inl)eit ®oHes Iel)re, unb bie biede Ecloga mirb fcljon in ben erften ZSal)r~ l)unbeden tuieberl)oIt sHied. ~uenfo aal)lteiclj finb bie ~eaugnal)men aUf 0 bib, unb bie .2if±e ber BUate fiim im ~nl)aIt0beraeicljni§ ber Ante-Nicene FatheTs dma eine (Spafte. (So fcljreilJt aum ~eifpiel .2ac~ 4) mgt %~artofet~ "mili!. net Rit:djenbtitet"; Ante-Nicene Fathers. 280 ~nminge an Sc9tifUe!)ten in gtie'c9ifcgen unb Iateinifc9en .relaHUetn. tan±iu§ in f einen I nstitutiones: "m:udj ()bib gefte~± am m:nfang f eine§ intereffanten jilledc§ [Metamorphoses], unb atIJar oljne ben Women au berliergen, baB ba§ jilleItaIf bon ®ott georbnet tIJ'orben iff, ben er ben S)erfteIfer ber iIilJIfe.6) ~uftin ~at in her iljm 3ugefdjrielienen IDCaljnrebe an bie ®riedjen ein ganae~ ~alJiter (XVI) ulier ba§ Beugni§ ber ®i6lJIfe, unb atDar in brei BUaten. @ir fdjreili±: "jillir muffen audj bie maIte unb tIJeit entfernte ®iIilJIfe er~ tuiiljnen, aUf hie fidj ll.Uato unh ~t:iftolJ~ane§ unb anhere lieaie~en ar~ aUf dne ~rOlJ~etin, unb tIJa§ fie in iljren ()rafeIflJriidjen bon hem einen tua~ren ®ott reljrt. Unb fie rehet fo: ,,,~g gibt einen ein3igen Unet3eugten ®ott, ~nmiic9tig, unfic9tbat, bet aner!)iicf)fte, ~et ones fie!)t, lDii!)tenb er feIoft bon felnem t\'Ieifcf) gefeljen ttJitb.' /I SDann an einem anbern ()rt fo: ,,,~bet ttJit finb bon ben ~e\1en bes UnfterbIicf)en gettJic9en, Unb in unferm bummen unb unberftiinbigen Sinn beten ttJit ®Bten an, bas !!Bed unferer eigenen .l;)iinbe Unb ~Tli'6iIbct unb ®eftaUcn toter mlenfdJen.' "Unb tIJieberum an einem anbern ()rt: ,,,®IiictIicf) ttJetben biejenigen mlenfcf)en aUf ~rben fein, ~ie ben orojien ®ott libet !lUes lieben, ~ie i!)n fegnen, lDenn fie effen unb ttJenn fie trinfen, :;Snbem ite fid) aUf biefe i1)re t\'riimmigfeit betfajfen, ~ie aUen ®iitentemveIn, bie ite fe!)en mogen, abfcf)ttJoren, ~men ~1tiitcn unb eitIen ~iIbern bet ftummen Steine, ~ie ttJerUos finb unb mit bem )BIut bon %ieten befIectt Unb mit ben Dvfetn bDn bierflijiigen ®efc9ovfen, ~ie bie grofle ~!)te bes einigen ®ottes fe!)en.' "SDie§ finb bie jillorie ber ®ilil)ile." 7) ~udj ;ter±UIIian (Ad N ationes, II, 12) fdjiitt hie fililJIIinifdjen jillei§fagungen fe~r ljodj ein, inbem er bie ®ibl)Ife fogar veri vera vates nennt unb bon ben ()rafeIn fagt, bat fie "aIter aI§ aIfe Eiteraiur" feten. ®ana licfonber§ mUB alier namljaft gemadjt ll1erben Eac±antiu§, ber in fdnem Institutiones ober "Unterll1eifungen" an ca. ffrnfunb~ fieliaig @>±eilcn e±tIJa atIJei~unbert fibt:)ITinifdje ~erfe aIB edj± anffr~rt. ~n hem ~u§aug ber ;tljaIljoferfdjen ~u§galie (mudj I, SfalJ. V [VI]) [au±et ber ~affu§ fo: "jillir ljalien jett bon ben ®eljerinnen au flJredjen. 5) Ante·Nicene Fathers, VII, 14. lllgI. bie %!)aI!)Dfet.~Ulll1abe, S. 114. 6) ~usgabe ~ate, S.24. 7) Ante-Nioene Fathers, I, 280. ~nminge an 6dJtifHe~ten in gtied)ifdJen unb lateinifdjen .fflaffltem. 281 jEarro betid)tet bon aeijn 6Uit:)Ifen; er nennt bie erf±e bie perfifd)e, bie atlJeite bie It:)liifd)e, Die britte Die beIpijifdje, bie biet:ie Die fimmerifdje, bie filnfte Die ert:)tijrCiifd)e, Die fed)fte Die famifd)e, bie fielite Die fuma~ nifdje, bie ad)te Die ijeIfe~pontifdje, Die neunte Die pijrLJgifdje, Die aeijnte bie tiliurlinifdje 6ilit:)Ife, Die ben liefonberen ~amen ~Iliut:nea ~atte .... I21:Ife Mefe angefil~t:±en 6ilit)Ifen aUBer ber fimmerifd)en, llJefd)e mlr Die filnfaeijn WCanner ref en burften, lieaeugen, baB ei n ®ott f ei, bet Utfprung, ®tilnbet unb Utijelier (aIfet $Dinge) fei, ber bon feinem eraeug±, fonbern bon fidj feIlif± entftanben, ber fOiVoljI bon @;llJigfeit ijer gellJef en aT§ audj in aIfe @;llJigfeit f ein llJerbe. $De§~arli geliilijre iijm audj aIfein jEereijrung, @;rfurdj± unb ~odjadjtung bon allen Ielienben jillefen." .';5n bemfeIlien jillerf OEud) IV, Sl'ap. VI) fil~rt .2actantiu~ fogar filit:)Uinifd)e jEerfe filr bie ®otte~foijnfdjaft ~ijrifti an, unter anbern Die BeiIe: lIC5:rfennt i~n alS ellten ®Dtt, bet bet 6o~n ®ottell ifill, llJoliei er aUf ~rob. 8, 22-31 bermeilt. $Die intereffantef±e BufammenfteIfung geroiffer 2itate au~ ben Sl'Iaffifern finbet rid) in einet p feu boa u g u fii n i f dj e n ~ t e big t , bie bie berf d)iebenen meffianif d)en jillei§f agungen liidet. ~ier llJerben bie forgenben propijetifdjen ~u~fagen angefilljrt: ;;sefaia~ (Ecce virgo in utero concipiet), .';5eremia~ (His est Deus noster, et non aestima- bitur alius absque illo), $Danier (Oum venerit sanctus sanctorum, ses- sabit unctio vestra), $Dabib (Mons dei mons uber) , WCofe~ (Pro- phetam vobis suscitabit Deus), ~aliafuf (Domine, audivi auditum tuum et timui), 6imeon (Nunc dimittes, Domine), 2adjaria§ (Tu, puer, propheta Altissimi vocaberis), @;Hfalietlj (Unde mihi hoc, ut veniat mater), Iohannes praecursor (Ecce, venit post me. . .. Ecce, Agnus Dei), jEirgmu~ (lam nova progenies caela dimittitur alto), ~eliufabneoar (Ecce, ego video quattuor viros solutos deambulantes), 6Uil)Ifa (Iudicii signum: tenus ... ).8) $Det ®infIuB biefer ~reDigt im WCitteIarter llJar ein gana ge~ llJaHiger. ~ie~ llJirb nidjt nul' angeaeigt burdj ba~ befannte Eieb- bon 5t~oma§ be ~efano: Dies irae, dies illa Solvet saeclum in favilla, Teste David cum Sibylla, fonbern fie lieftimmte aud} ben .';5nljart einer @5equena, Die fdjon im erf±en 5teiIe be~ erften ;;s~rijunberg im ®eliraudj mar (®ueranger, The Liturgical Year, I, 246), follJie eine a~nHd)e bon mernijarb bon ~rairbaU!;' morin bel' ~affu§ bodommt: Verbum ens Altissimi corporali passum est Carne sumpta. Isaias cecinit, Synagoga meminit, numquam tamen desinit Esse caeca. Si non suis vatibus credat vel gentilibus, Sibyllinis versibus Haec praedicta. 8) SJ:nigne, Patrologia Latina, 42, 1117-1130; 78, 1130. 282 ~nminge an 6d)tiftlel)ten in Ilriedjifcgen unb tateinifc9en .retaffifetn. ~m ftatfj'ten aber ±t:iti biefer ®influf3 autage in ben firdjHdjen .2eftions.- biidjern bes fpateren WmtdaIters, tuie aus einem mrebiadum bon @5aHsvurl) ljerborgeljt, mo mir hie ~ntueifung finben: Lectio III Adventus: '" In vigilia natalis Domini ad Matutinum. . .. Quarta lectio sermo sancti Augustini, Vos inquam convenio, 0 Iudaei. In quarta cantantur Sibyllini versus: Iudicii signum: tellus sudore .... m5ie aIfgemein biefe m5eisfagungen bewreitet maren, geljt barous ljerbor, baf3 mir maro~!BirgiHus unIt hie @5ibl)Ifa in berfdjiebenen Hturgifdjen @5piden bes fpateren mitielaIters finben, fo in benen bon .2aon, £imoges, mouen, miindjen, maftddjt unb anbersmo. man fann fidj bem ®inbrud nidjt berfdj!ief3en, ban bie mittelaIterHdje Sfirdje fomoljI in !Birgil als in ber @5Wl)Ifa vibHfdje m5aljrljeiten ober menigftens ~n'­ flange an @5djriftreljren gefunben ljat. m5eldje ®rflarung ljaben mir nun ljierfiir an.- au n e lj men, aumal ba es flar ift, baf3 bide iYorfdjer einen tiefen ®inbrud gemonnen ljaben bon ber !iiljnHdjfeit in ®ebanfen unb ~us.­ brud ber einf djlagigen @5teIfen? SDaf3 bie meiften Sfirdjenbater, hie fidj mit ber @5adje vefaf3t ljaben, fidj aiemHdj ber ~nfidjt auneigten, es ljanble fidj ljier um eine SfennmiS ber ljevriiifdjen vwHfdjen @5djdften ober menigftens um hie barin ent.- ljartene .2efjre, fdjeint aus ben oven angefiifjrten BUaten fjerboraugeljen. ~ver audj neuere iYorfdjer fonnen fidj bem ®inbrud ber paraIfelen ®e.- banIen unb ~usbri.ide nidjt berfdjHef3en. @50 meift aum meifpieI ~o~e in ber movet:±s~SDonalbfon.-~usgave ber borniaaifdjen !Bater aUf bie o,ben betonte @5teIfe in ~Iatos Politeia fjin unb bemerIt baau: "On this sublime passage John of Mayland remarks: 'The greatest moral philosopher of the Greeks declared, with a kind of prescience, that, if a man perfectly iust were to come upon earth, he would be im- poverished and scourged and bound as a criminal and, when he had suffered all manner of indignities, would be put to the shameful death of (suspension or) crucifixion.' 'Several of the Fathers,' he adds, 'have taken notice of this extraordinary passage in Plato, loking upon it as a prediction of the sufferings of the Just One, Jesus Christ.' He refers us to Grotius (De Veritate, iv, sec. 12) and to Meric Casaubon {On Credulity, p. 135)." - Bu ber !Bit:gUfteIfe vemerft ~age in feiner ~usgabe ber Bucolica: "The resemblance between the language of the Eclog and that of Isaiah, together with the mention of a child who was to be born, induced a definite belief among the early Christians that Virgil's lines are in some mysterious way a Messianic prophecy. This belief strongly prevailed throughout the Middle Ages and is ex- pressed by Pope, who calls his Messiah 'a sacred Eclog in imita- tion of Virgil's Pollio: and says that the Eclog was taken from a Sibylline prophecy on the birth of Christ. On the other hand, though vague rumors of Messianic hopes may have reached Italy from the East, there is hardly the slightest ground for deducing from 1)et Sd)tiftgfunb fUt bit ~e~fe bon bet satisfactio vicaria. 283 this Eclog that Virgil was acquainted with them. His description of the Golden Age presents no features to distinguish it specially from other descriptions of a like nature which were common in an- tiquity, and the birth of a child under peculiarly auspicious circum- stances, such as those which distinguished Pollio's consulship, naturally suggests the language of hope and induces a poet to give reins to his imagination." ~ie Eofung ift nidjt gana fo Ieidjt, ltJie man aUf ben erften mrief meinen modjte. ~IIerMng~ fann e~ fidj in feinem iYaIIe um ein au~~ brliefIidje~ Bitat fjanbeIn, ba bie ~arfteIIung boef) in phrasibus au fefjr bon ber oiliIifdjen 9tebeltJene aoltJ.eidjt. ~agegen ltJi:il:e nidjt au~ge" fdjIoffen, bat mandje fjeibnifdje @5djriftfteIIer um bie meffianifdje Sjoff" nung geltJutt fjaoen mogen, ba fidj bodj in ber ~iafpora ein geltJiffer Si)ontafi altJifdjen fjerborragenben ZSuben uub Ieiteuben ®eiftem unter ben Sjeiben gefunben fjaoen mag. ~udj fjier ift man freiIidj geneigt, efjer an Me feit ~oafj~ Beit iWermitteTte :it r a bit ion au benfen, Me ba~ erltJeiterte llSrotebangeTium aum gemeinfamen mefit bider moUer madjte, CifjnIidj ltJie ber meridjt bon ber @5djolJfung, bon b-em @5iinbenfaII, bon ber @5intfIut in ber epifdjen ~idjtung bider moHer fortgeIeOt fjat. Unb enbHdj fonnte man baran bemen, bat bie fjeibnifdjen @5djriftj'teIIer aUf ®runb ber natiirIidjen ®otte~etfenntni~ imftanbe ltJaren, oi~ au einem geltJiffen ®rab ifjre ®ebanfen iWer bie ®o,ttfjeit uub ba~ goIb-ene BeitaTter in einer jffieife barauIegen, Me aIIerbing~ an Me ~u~bruef~" ltJeife ber @5djrift erinnem blirfte, oogIeidj ifjnen fellif±berftCinbHdj feToft Me ~fjnung bon bem eigentridjen ~rrofung~ltJerf burdj ~fjrif±um aoge" fprodjen ltJerben mut. llS. ~. Si) re t man n. ~ . ~ ~et ~djtiftgt1tnb fUt bie 2eijre iJun bet satisfactio vicaria. (iYottfetung.) 1 :itim. 2, 5. 6. (@5iefje manb V, 864 f.) Sjeor. 2, 14. 15: ~a nun bie Si)inber iYIeifdje~ unb- mrute~ gemeinfdjaftIidj teiIfjaftig geltJorben finb, fo fjat er audj in gana berfeIoen jffieife baran teiI~ gefjaot, bamit er burdj ben :itob bernidjtete ben, bet bie Si)raft lioer ben :itob oefat, ba~ if±, ben :iteufeI, unb oefteiete even biefe, nCimHdj arIe, b-ie (fo bieTe immet) bur dj iY u r dj t b e ~ :it 0 b e ~ i fj t g a n a e ~ E eo en ij in" but dj bet Si) n e dj t f dj aft b e r f a II e n ltJ ate n. ~er ®ebanfenaufammenljang ift bet foIgenbe. ~et fjeiIige @5djtei" oet ltJeift unmittelliar bOtfjet barauf ijin, bat ber SjeiIanb Iaut b-et artteftamentridjen jffiei~fagung fetnen mtlibetn ben ~amen ®otte~ bet~ fiinbigen unb mitten in ber ®emeinbe ifjm Eoo fagen ltJoIIe, m.12. mefonber~ avet fjatte et bie @5teIIe ZSef. 8, 18 bem .aneffia~ in ben .anunl>